Η λεγόμενη «Μινωική έκρηξη», σύμφωνα με τα δεδομένα των ερευνητών είναι η δεύτερη σε μέγεθος ηφαιστειακή έκρηξη στην ιστορία, μετά από αυτή του ηφαιστείου Ταμπόρα, της Ινδονησίας, το 1825.
Κατά τον Φουκέ, η μεγάλη έκρηξη και η καταστροφή που ακολούθησε έγινε το 2.000 π.Χ. Κατά τον Ντέρπφελντ αυτή έγινε το 1.500 π.Χ. Αλλοι μελετητές την τοποθετούν ανάμεσα στο 1890 και 1500 π.Χ. Ο Ελληνας καθηγητής-αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος –που υποστήριζε το 1939 την άποψη του Ντέρπφελντ– διατύπωσε την τολμηρή για την εποχή θεωρία θεωρία ότι ο Μινωικός πολιτισμός δεν καταστράφηκε από εισβολείς γύρω στα μέσα της 2ης π.Χ. χιλιετίας, αλλά από τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης την ίδια εποχή. Συγκεκριμένα, από το γιγάντιο παλιρροϊκό κύμα που προκάλεσε κατακρήμνιση του κεντρικού κώνου και το οποίο, όπως υποστήριζε, έπληξε την Κρήτη. Ο Μαρινάτος στήριξε τη θεωρία του σε δυο αρχαιολογικές μαρτυρίες. Πρώτον, ότι η καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού δεν οφείλεται σε ανθρώπινη επέμβαση (εξωτερικές επιδρομές, ή εσωτερικές εξεγέρσεις) και δεύτερον ότι το παλιρροϊκό κύμα άφησε τα ίχνη του στην Αμνισό, τότε επίνειο της Κνωσού. Στην Αμνισό ο Μαρινάτος εντόπισε κτίρια των οποίων οι τοίχοι είχαν καταρρεύσει και είχαν παρασυρθεί προς την παραλία από το κύμα.
Η χρονολόγηση της έκρηξης στα 1.500 π.Χ. βασίστηκε σε συγκριτικές μελέτες της τεχνικής των έργων αγγειοπλαστικής που βρέθηκαν στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου και άλλα ιστορικά στοιχεία.
Η θεωρία όμως αυτή, καθώς και η θεωρία του Σπυρίδωνα Μαρινάτου περί καταστροφής του Μινωικού πολιτισμού από το τσουνάμι της έκρηξης, ανατράπηκαν από την τελευταία χρονολόγηση με την μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα σε ένα κλαδί ελιάς που βρέθηκε θαμμένο στην τέφρα της έκρηξης. Αυτή η χρονολόγηση τοποθετεί την έκρηξη μεταξύ 1627 και 1600 π.Χ., πιθανότατα την περίοδο 1613-1614.
Ένας αστείος αφορισμός λέει πως το big bang της Σαντορίνης στάθηκε το «πιο διάσημο γεγονός στο Αιγαίο πριν από την πτώση της Τροίας». Η ιστορία πάλι, όπως την αναπλάθουν ιστορικοί, σεισμολόγοι και ειδικοί γεωλόγοι, λέει πως γύρω στο 1650 π.Χ. η Σαντορίνη, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι ήταν ένα νησί, που υψωνόταν περίπου 1.200μ. πάνω από τη θάλασσα. Εκεί για αιώνες ολόκληρους το έδαφος χόρευε, κομμάτια γης χάνονταν στο βυθό, αναδύονταν άλλα. Πριν από τη μεγάλη έκρηξη (κάπου μεταξύ 1648 και 1626 π.Χ.) το ηφαίστειο «προειδοποίησε» με μικρότερους σεισμούς και σποραδικές εκρήξεις. Οι ντόπιοι εγκατέλειψαν τους οικισμούς. Γι? αυτό άλλωστε, δε βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί στη στάχτη που σκέπασε π.χ. το Ακρωτήρι, το οποίο θάφτηκε στην τέφρα όπως ακριβώς η ρωμαϊκή Πομπηία.
Η πιο πρόσφατη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα σε ένα απανθρακωμένο κλαδί ελιάς που βρέθηκε στη Σαντορίνη μέσα στην ηφαιστειακή τέφρα της Μινωικής έκρηξης. Η χρονολογία που δίνει είναι το 1613 π.Χ. (+/- 13 χρόνια). Μολονότι όλες οι χρονολογήσεις δείχνουν μία ημερομηνία της τάξης του 1600 π.Χ., οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι αυτή έρχεται σε αντίθεση με ευρήματα από τις ανασκαφές στη Θήρα και την Αίγυπτο. Έτσι, η ακριβής ημερομηνία της έκρηξης παραμένει ακόμη σε εκκρεμότητα.
Το big bang έγινε στις αρχές του καλοκαιριού- έτσι προκύπτει από τη φορά των δυτικών ανέμων και τη διασπορά της ηφαιστειακής στάχτης στη βορειοανατολική και νοτιοανατολική Μεσόγειο, την Αίγυπτο, την Ανατολία, τη Μαύρη Θάλασσα, το Σουέζ. Διήρκεσε περίπου 72 ώρες, τρία εικοσιτετράωρα. Στο διάστημα αυτό, μέσα από τον κώνο του ηφαιστείου εκτοξεύθηκαν 60 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος (ηφαιστειακής τέφρας, λάβας και πετρωμάτων), με ταχύτητα περίπου 1.000χλμ. την ώρα. Ο κώνος άδειασε και κατέρρευσε- η σημερινή Σαντορίνη δεν είναι παρά το χείλος του κρατήρα πριν από την έκρηξη. Το μισό νησί (83 τετραγωνικά χιλιόμετρα ορεινής γης) εξαφανίστηκε. Ό,τι απέμεινε είναι οι τρεις λουρίδες στεριάς που στέκουν εκεί μέχρι σήμερα. Κατόπιν το ηφαίστειο ησύχασε.
Πηγές / Φωτογραφίες / Βιβλιογραφία
Edward Brongersma: The Thera Inscriptions Ritual or Slander?, in: Journal of Homosexuality, 20(4) 1990. (also online: The Thera Inscriptions, English)
Αξιοθέατα στην Αρχαία Θήρα
Αρχαία Θήρα, Οδυσσεύς, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
Αγριαντώνη, Χριστίνα: «Tο κρασί στην οικονομία της Σαντορίνης», O σαντορίνη της Σαντορίνης, Ίδρυμα Φανή Mπουτάρη, Aθήνα 1994, σσ. 67–74, 198–203
Γαρουφαλής, Δημήτριος Ν.: «Σαντορίνη 1500 π.Χ.: Η Πομπηία του Αιγαίου», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 218 (Ιούνιος 1998), σσ. 69-78
Κονταράτος, Αντώνης: ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ - πορεία στο χρόνο, Εκδόσεις «Ηλιότοπος», 2007, ISBN 978-960-89882-0-0
https://www.britannica.com
«Σαντορίνη: Η έκρηξη των αισθήσεων». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο, τεύχος 9, σσ. 22-47 (Ιούνιος 2000).
https://el.wikipedia.org
Forsyth, Phyllis Y.: Thera in the Bronze Age, Peter Lang Pub Inc, New York 1997. ISBN 0-8204-4889-3
Friedrich, W., Fire in the Sea: the Santorini Volcano: Natural History and the Legend of Atlantis, translated by Alexander R. McBirney, Cambridge University Press, Cambridge, 2000.
http://www.livescience.com/
History Channel's "Lost Worlds: Atlantis" archeology series. Features scientists Dr. J. Alexander MacGillivray (archeologist), Dr. Colin F. MacDonald (archaeologist), Professor Floyd McCoy (vulcanologist), Professor Clairy Palyvou (architect), Nahid Humbetli (geologist) and Dr. Gerassimos Papadopoulos (seismologist)
